Bijensterfte, oorzaken en gevolgen

Sinds 2004 (toen de toelating van het insecticide imidacloprid ingrijpend verruimd werd) zijn extreme normoverschrijdingen van imidacloprid in het oppervlakte water van de Randstad gemeten. De hoogste gemeten imidacloprid concentratie (19 december 2005) overschreed bijna 25.000 keer de (ad hoc) MTR (maximaal toelaatbaar risiconiveau) norm voor oppervlaktewater. De normoverschrijdingen liggen vaak veel hoger dan de imidacloprid concentraties die in laboratorium studies sterfte van honingbijen veroorzaken. De massale bijensterfte van de laatste jaren in de regio Amsterdam, Groene Hart, Bollenstreek en Rijnmond is dus mede veroorzaakt door milieuvervuiling met het voor bijen zeer giftige imidacloprid, dat o.a. wordt toegepast in de glastuinbouw, bollenteelt en boomteelt.

Enige voorbeelden van extreme normoverschrijdingen:
Amsterdam (4-8-2004): 461x boven de ad hoc MTR norm; 92x boven de wettelijke MTR norm;
Amstelveen (4-8-2004): 292x boven de ad hoc MTR norm; 58x boven de wettelijke MTR norm;
De Kwakel (12-5-2004): 362x boven de ad hoc MTR norm; 72x boven de wettelijke MTR norm;
Aalsmeer (4-3-2004): 52x boven de ad hoc MTR norm; 10x boven de wettelijke MTR norm;
Katwijk (11-4-2007): 2.846x boven de ad hoc MTR norm; 552x boven de wettelijke MTR norm;
Rijnsburg (9-8-2005): 9.230x boven de ad hoc MTR norm; 1.846x boven de wettelijke MTR norm;
Noordwijkerhout (19-12-2005): 24.615x boven de ad hoc MTR norm; 4.923x boven de wettelijke MTR norm;
Roelofarendsveen (22-7-2005): 615x boven de ad hoc MTR norm; 123x boven de wettelijke MTR norm;
Oude Wetering (19-3-2007): 661x boven de ad hoc MTR norm; 128x boven de wettelijke MTR norm;
Alphen a/d Rijn (17-7-2007): 369x boven de ad hoc MTR norm; 72x boven de wettelijke MTR norm;
Boskoop (23-6-2005): 923x boven de ad hoc MTR norm; 185x boven de wettelijke MTR norm;
Bleiswijk (27-9-2006): 362x boven de ad hoc MTR norm; 72x boven de wettelijke MTR norm;
Nieuwerkerk aan den Ijssel (22-7-2004): 2.692x boven de ad hoc MTR norm; 538x boven de wettelijke MTR norm;
Waddinxveen (15-3-2007): 4.154x boven de ad hoc MTR norm; 806x boven de wettelijke MTR norm;
Zevenhuizen (26-4-2006): 161x boven de ad hoc MTR norm; 32x boven de wettelijke MTR norm;
Moerkapelle (14-6-2007): 138x boven de ad hoc MTR norm; 27x boven de wettelijke MTR norm;
Moordrecht (15-3-2007): 315x boven de ad hoc MTR norm; 61x boven de wettelijke MTR norm;
Berkel en Rodenrijs (4-6-2006): 168x boven de ad hoc MTR norm; 34x boven de wettelijke MTR norm;
Bergschenhoek (26-4-2006): 131x boven de ad hoc MTR norm; 26x boven de wettelijke MTR norm;
Delft (5-11-2006): 350x boven de ad hoc MTR norm; 70x boven de wettelijke MTR norm;
Delfgauw (4-10-2006): 64x boven de ad hoc MTR norm; 13x boven de wettelijke MTR norm;
Schipluiden (11-6-2007): 53x boven de ad hoc MTR norm; 10x boven de wettelijke MTR norm;
Den Haag (4-6-2007): 29x boven de ad hoc MTR norm; 6x boven de wettelijke MTR norm;
Monster (2-7-2006): 63x boven de ad hoc MTR norm; 13x boven de wettelijke MTR norm;
Hoek van Holland (10-3-2006): 100x boven de ad hoc MTR norm; 20x boven de wettelijke MTR norm;
Maasland (4-5-2006): 68x boven de ad hoc MTR norm; 14x boven de wettelijke MTR norm;
Maassluis (3-7--2007): 29x boven de ad hoc MTR norm; 6x boven de wettelijke MTR norm;
Maasdijk (2-7-2007): 55x boven de ad hoc MTR norm; 11x boven de wettelijke MTR norm;
Vlaardingen (13-8-2007): 100x boven de ad hoc MTR norm; 19x boven de wettelijke MTR norm;
Rotterdam (4-5-2006): 64x boven de ad hoc MTR norm; 13x boven de wettelijke MTR norm;
Oostvoorne (14-5-2007): 24x boven de ad hoc MTR norm; 5x boven de wettelijke MTR norm;
Rockanje (12-7-2006): 75x boven de ad hoc MTR norm; 15x boven de wettelijke MTR norm;
Spijkenisse (29-5-2007): 40x boven de ad hoc MTR norm; 8x boven de wettelijke MTR norm;
Oudenhoorn (15-5-2006): 72x boven de ad hoc MTR norm;14x boven de wettelijke MTR norm;
Goudswaard (18-7-2007): 231x boven de ad hoc MTR norm; 45x boven de wettelijke MTR norm;
Nieuw-Beijerland (18-7-2007): 285x boven de ad hoc MTR norm; 55x boven de wettelijke MTR norm;
Mijnsheerenland (10-5-2007): 285x boven de ad hoc MTR norm; 55x boven de wettelijke MTR norm;
Blaaksedijk (18-7-2007): 61x boven de ad hoc MTR norm; 12x boven de wettelijke MTR norm;
Puttershoek (18-7-2007): 269x boven de ad hoc MTR norm; 52x boven de wettelijke MTR norm;
Zuid-Beijerland (18-7-2007): 154x boven de ad hoc MTR norm; 30x boven de wettelijke MTR norm;
Numansdorp (15-5-2006): 420x boven de ad hoc MTR norm; 84x boven de wettelijke MTR norm;
Heinenoord (18-7-2007): 23x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Klaaswaal (18-7-2007): 21x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Strijensas (14-5-2007): 18x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm.

In extreme gevallen is de oppervlaktewater vervuiling acuut dodelijk voor honing bijen. Stel een honingbij consumeert per dag 30 microliter van vervuild oppervlaktewater in Noordwijkerhout (met een imidacloprid concentratie van 320.000 nanogram per liter = 320 nanogram per milliliter = 0.32 nanogram per microliter), dan is de dagelijkse opname van imidacloprid door de honingbij: 30 x 0.32 = 9.6 nanogram. Na enkele uren heeft de honingbij dan de letale dosis van 4 nanogram geconsumeerd. Bij chronische blootstelling is een veel lagere concentratie (1000 nanogram per liter) na 8 dagen dodelijk voor honingbijen. De massale bijensterfte van de laatste jaren in de regio Amsterdam, Groene Hart, Bollenstreek en Rijnmond is dus mede veroorzaakt door milieuvervuiling met het voor bijen zeer giftige imidacloprid, dat o.a. wordt toegepast in de glastuinbouw, bollenteelt en boomteelt.

ad hoc MTR: 13 nanogram per liter; wettelijke MTR: 67 nanogram per liter. Imidacloprid concentraties in het oppervlaktewater die 9x of meer boven de wettelijke MTR liggen veroorzaken in laboratorium studies sterfte van water insecten.

Verdere informatie over de giftigheid van imidacloprid voor water insecten:
http://www.bijensterfte.nl/nl/node/102

Buglife rapport over de toxicologie van neonicotinoide insecticiden:
http://www.buglife.org.uk/Resources/Buglife/Neonicotinoid%20insecticides...

Verdere informatie over massale bijensterfte in de Randstad:
Bijensterfte in Rijnmond: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/91
Bijensterfte in het Groene Hart: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/90
Bijensterfte in regio Amsterdam: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/88
Bijensterfte in de Bollenstreek: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/98

In de Benelux worden naast bijen ook andere insectensoorten (vlinders en libellen) met uitsterven bedreigd:
http://www.bijensterfte.nl/nl/node/119

Imidacloprid is een zogenaamd systemisch insecticide, dat in tegenstelling tot de oude contactinsecticiden niet op de plant wordt gespoten maar via zaadbehandeling of grondbehandeling of druppeltechniek wordt toegediend waarna het via de wortels in de gehele plant wordt opgenomen. Dit middel zit dus niet op de plant maar in de plant, in de stengels, de bladeren, de bloemen, de sapstroom, overal. De hele plant is dan langdurig giftig voor insecten. Het komt ook in nectar en stuifmeel terecht. Wilde planten nemen imidacloprid effectief op uit het vervuilde oppervlaktewater waardoor wilde planten schadelijk worden voor bijen. Bijen fourageren ook rechtstreeks op oppervlaktewater en koelen er de kast mee en voeren water aan het broed.
De stof is ook in niet-dodelijke hoeveelheden zeer schadelijk voor bijen. Omdat de stof mee wordt genomen naar het nest (in de vorm van besmette nectar, stuifmeel, honingdauw en water) kan dit de hele kolonie verzwakken en vatbaar maken voor ziekten en plagen. Het is dezelfde stof die in de meeste mierenlokdozen zit.
De stof is moeilijk afbreekbaar en hoopt zich daarom snel op in bodem en water. Voor een overzicht van de toelatingen van dit middel in Nederland sinds 1994 (en de enorme verruiming van de toelatingen in 2004) zie: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/6.

De metingen zijn afkomstig van de verschillende waterschappen en waterbeheerders: Bestrijdingsmiddelenatlas

Zie ook de video van de lezing Insecticiden en de Bijensterfte, Dr. Henk Tennekes Studium Generale Leiden 11 juni 2009.

Lezing Henk Tennekes van 30 september 2009 in duurzaamheidscentrum De Kaardebol te Zutphen:
http://www.bijensterfte.nl/sites/default/files/Bijensterfte_Voordracht_Z...