Bijensterfte, oorzaken en gevolgen

Toxicoloog Dr. Henk Tennekes (www.toxicology.nl) pleit in het Agrarisch Dagblad van 20 juli 2009 voor een onmiddelijk verbod op het gebruik van het insecticide imidacloprid in de Randstad. Aanleiding is de massale bijensterfte van de laatste jaren in de regio's Amsterdam, Groene Hart, Bollenstreek en Rijnmond, die volgens hem niet los staat van de extreme normoverschrijdingen van voor bijen zeer schadelijke insecticiden in het oppervlaktewater van de Randstad. De hoogste gemeten imidacloprid concentratie (19 december 2005) overschreed bijna 25.000 keer de ad hoc MTR (maximaal toelaatbaar risiconiveau) norm voor oppervlaktewater. In de Randstad zijn tegelijkertijd ook hoge normoverschrijdingen van andere voor bijen zeer schadelijke insecticiden (carbamaten en organofosfaten) gemeten. Imidacloprid heeft een langere halfwaarde tijd in water dan carbamaten en organofosfaten en vormt daarmee de grootste bedreiging voor nuttige insecten. De Stichting Natuur en Milieu gaat nog een stap verder en eist intrekking van de toelating van imidacloprid in Nederland.

Sinds 2004 zijn extreme normoverschrijdingen van het insecticide imidacloprid in het oppervlakte water van de Randstad gemeten, die o.a. worden veroorzaakt door toepassing van dit insecticide in de glastuinbouw, bollenteelt en boomteelt. Enige voorbeelden van extreme normoverschrijdingen :

Amsterdam (4-8-2004): 461x boven de ad hoc MTR norm; 92x boven de wettelijke MTR norm;
Amstelveen (4-8-2004): 292x boven de ad hoc MTR norm; 58x boven de wettelijke MTR norm;
De Kwakel (12-5-2004): 362x boven de ad hoc MTR norm; 72x boven de wettelijke MTR norm;
Aalsmeer (4-3-2004): 52x boven de ad hoc MTR norm; 10x boven de wettelijke MTR norm;
Katwijk (11-4-2007): 2.846x boven de ad hoc MTR norm; 552x boven de wettelijke MTR norm;
Rijnsburg (9-8-2005): 9.230x boven de ad hoc MTR norm; 1.846x boven de wettelijke MTR norm;
Noordwijkerhout (19-12-2005): 24.615x boven de ad hoc MTR norm; 4.923x boven de wettelijke MTR norm;
Roelofarendsveen (22-7-2005): 615x boven de ad hoc MTR norm; 123x boven de wettelijke MTR norm;
Oude Wetering (19-3-2007): 661x boven de ad hoc MTR norm; 128x boven de wettelijke MTR norm;
Alphen a/d Rijn (17-7-2007): 369x boven de ad hoc MTR norm; 72x boven de wettelijke MTR norm;
Boskoop (23-6-2005): 923x boven de ad hoc MTR norm; 185x boven de wettelijke MTR norm;
Bleiswijk (27-9-2006): 362x boven de ad hoc MTR norm; 72x boven de wettelijke MTR norm;
Nieuwerkerk aan den Ijssel (22-7-2004): 2.692x boven de ad hoc MTR norm; 538x boven de wettelijke MTR norm;
Waddinxveen (15-3-2007): 4.154x boven de ad hoc MTR norm; 806x boven de wettelijke MTR norm;
Zevenhuizen (26-4-2006): 161x boven de ad hoc MTR norm; 32x boven de wettelijke MTR norm;
Moerkapelle (14-6-2007): 138x boven de ad hoc MTR norm; 27x boven de wettelijke MTR norm;
Moordrecht (15-3-2007): 315x boven de ad hoc MTR norm; 61x boven de wettelijke MTR norm;
Berkel en Rodenrijs (4-6-2006): 168x boven de ad hoc MTR norm; 34x boven de wettelijke MTR norm;
Bergschenhoek (26-4-2006): 131x boven de ad hoc MTR norm; 26x boven de wettelijke MTR norm;
Delft (5-11-2006): 350x boven de ad hoc MTR norm; 70x boven de wettelijke MTR norm;
Delfgauw (4-10-2006): 64x boven de ad hoc MTR norm; 13x boven de wettelijke MTR norm;
Schipluiden (11-6-2007): 53x boven de ad hoc MTR norm; 10x boven de wettelijke MTR norm;
Den Haag (4-6-2007): 29x boven de ad hoc MTR norm; 6x boven de wettelijke MTR norm;
Monster (2-7-2006): 63x boven de ad hoc MTR norm; 13x boven de wettelijke MTR norm;
Hoek van Holland (10-3-2006): 100x boven de ad hoc MTR norm; 20x boven de wettelijke MTR norm;
Maasland (4-5-2006): 68x boven de ad hoc MTR norm; 14x boven de wettelijke MTR norm;
Maassluis (3-7--2007): 29x boven de ad hoc MTR norm; 6x boven de wettelijke MTR norm;
Maasdijk (2-7-2007): 55x boven de ad hoc MTR norm; 11x boven de wettelijke MTR norm;
Vlaardingen (13-8-2007): 100x boven de ad hoc MTR norm; 19x boven de wettelijke MTR norm;
Rotterdam (4-5-2006): 64x boven de ad hoc MTR norm; 13x boven de wettelijke MTR norm;
Oostvoorne (14-5-2007): 24x boven de ad hoc MTR norm; 5x boven de wettelijke MTR norm;
Rockanje (12-7-2006): 75x boven de ad hoc MTR norm; 15x boven de wettelijke MTR norm;
Spijkenisse (29-5-2007): 40x boven de ad hoc MTR norm; 8x boven de wettelijke MTR norm;
Oudenhoorn (15-5-2006): 72x boven de ad hoc MTR norm;14x boven de wettelijke MTR norm;
Goudswaard (18-7-2007): 231x boven de ad hoc MTR norm; 45x boven de wettelijke MTR norm;
Nieuw-Beijerland (18-7-2007): 285x boven de ad hoc MTR norm; 55x boven de wettelijke MTR norm;
Mijnsheerenland (10-5-2007): 285x boven de ad hoc MTR norm; 55x boven de wettelijke MTR norm;
Blaaksedijk (18-7--2007): 61x boven de ad hoc MTR norm; 12x boven de wettelijke MTR norm;
Puttershoek (18-7-2007): 269x boven de ad hoc MTR norm; 52x boven de wettelijke MTR norm;
Zuid-Beijerland (18-7-2007): 154x boven de ad hoc MTR norm; 30x boven de wettelijke MTR norm;
Numansdorp (15-5-2006): 420x boven de ad hoc MTR norm; 84x boven de wettelijke MTR norm;
Heinenoord (18-7-2007): 23x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Klaaswaal (18-7-2007): 21x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Strijensas (14-5-2007): 18x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;

De (ad hoc) MTR voor imidacloprid in 2004-2007 was 13 nanogram per liter. In 2008 is de wettelijke MTR vastgesteld op 67 nanogram per liter. Ook met de wettelijke MTR is er sprake van extreme normoverschrijdingen in de Randstad, en van imidacloprid concentraties die vrijwel zeker bijensterfte hebben veroorzaakt. Voor verdere informatie over de giftigheid van imidacloprid voor water insecten:
http://www.bijensterfte.nl/nl/node/102

Sinds 2004 zijn ook extreme normoverschrijdingen van andere voor bijen zeer giftige insecticiden (carbamaten en organofosfaten) in het oppervlakte water van de Randstad gemeten:

ALDICARB:
RIJNSBURG (21-4-2004): 66x boven de norm;
AMSTELVEEN (12-5-2004): 17x boven de norm.

CARBENDAZIM:
NOORDWIJKERHOUT (18-11-2004): 19x boven de norm; (20-1-2005): 960x boven de norm;
LISSE (13-12-2004): 24x boven de norm;
DE ZILK (28-7-2004): 11x boven de norm;
HILLEGOM (6-1-2004): 6x boven de norm; (20-10-2005):11x boven de norm;
WADDINXVEEN (18-5-2004): 9x boven de norm; (19-8-2005): 24x boven de norm;
NIEUWERKERK AAN DEN IJSSEL (23-8-2004): 46x boven de norm;
RIJNSBURG (10-5-2005): 7x boven de norm;
MONSTER (12-5-2006): 6x boven de norm;
KLAASWAAL (12-7-2005): 16x boven de norm.

PROPOXUR:
SPIJKENISSE (1-6-2004): 12x boven de norm;
WADDINXVEEN (23-6-2004): 71x boven de norm;
RIDDERKERK (1-6-2004): 6x boven de norm;
NIEUWVEEN (15-9-2004): 6x boven de norm;
UITHOORN (15-9-2004): 7x boven de norm;
DELFGAUW (8-7-2006): 65x boven de norm.

CHLOORPYRIFOS:
BLEISWIJK (28-9-2004): 43x boven de norm; (22-5-2006): 17x boven de norm;
ZEVENHUIZEN (28-9-2004): 10x boven de norm;;
ROELOFARENDSVEEN (17-1-2005): 13x boven de norm.

DICHLOORVOS:
MONSTER (6-1-2004): 1571x boven de norm;
WATERINGEN (6-1-2004): 3143x boven de norm;
DEN HOORN (6-1-2004): 2714x boven de norm;
BLEISWIJK (28-9-2004): 2286x boven de norm; (22-5-2006): 343x boven de norm;
ROELOFARENDSVEEN (16-9-2005): 29x boven de norm;;
HOEK VAN HOLLAND (12-5-2006): 1286x boven de norm;
NOOTDORP (3-9-2006): 314x boven de norm.

MALATHION:
'S-GRAVENZANDE (2-12-2004): 8x boven de norm;
WATERINGEN (6-1-2004): 18x boven de norm;
NOOTDORP (14-12-2005): 8x boven de norm.

MEVINFOS:
DELFGAUW (1-12-2004): 30x boven de norm;
'S-GRAVENZANDE (2-7-2006); 10x boven de norm.

PARATHION-METHYL:
'S-GRAVENZANDE (4-6-2004): 8x boven de norm;
HOEK VAN HOLLAND (4-6-2004): 5x boven de norm;
DE LIER (4-11-2004): 5x boven de norm;
BLEISWIJK (28-9-2004): 309x boven de norm.

PIRIMIFOS-METHYL:
HONSELERSDIJK (6-1-2004): 9x boven de norm; (12-5-2006): 16x boven de norm;
MAASLAND (4-11-2004): 70x boven de norm; (3-9-2006): 8x boven de norm;
WATERINGEN (6-1-2004): 26x boven de norm; (4-5-2006): 33x boven de norm;
BLEISWIJK (28-9-2004): 8x boven de norm;
AALSMEER (14-1-2004): 6x boven de norm;
DELFGAUW (7-9-2005): 8x boven de norm; (3-8-2006): 41x boven de norm;
'S-GRAVENZANDE (1-10-2006): 9x boven de norm;
HOEK VAN HOLLAND (12-5-2006): 27x boven de norm.

TETRACHLORVINFOS:
ROTTERDAM (12-6-2006): 156x boven de norm.

Organofosfaten worden veelvuldig toegepast in de glastuinbouw en vooral dichloorvos veroorzaakt extreme normoverschrijdingen. Ook de toepassing van carbendazim in de bollenteelt en boomteelt veroorzaakt hoge normoverschrijdingen.

De metingen zijn afkomstig van de verschillende waterschappen en waterbeheerders: Bestrijdingsmiddelenatlas

In de Benelux worden naast bijen ook andere insectensoorten (vlinders en libellen) met uitsterven bedreigd:
http://www.bijensterfte.nl/nl/node/119

Tennekes is er van overtuigd dat de massale bijensterfte van de laatste jaren in de regio Amsterdam, Groene Hart, Bollenstreek en Rijnmond mede veroorzaakt is door milieuvervuiling met voor bijen zeer giftige insecticiden. Wilde planten nemen imidacloprid en andere insecticiden uit het vervuilde oppervlaktewater effectief op in hun sapstroom waardoor stuifmeel en nectar van wilde planten schadelijk worden voor bijen. Bijen fourageren ook rechtstreeks op oppervlaktewater en koelen er de kast mee en voeren water aan het broed. De stoffen zijn ook in niet-dodelijke hoeveelheden zeer schadelijk voor bijen. Omdat de stoffen mee worden genomen naar het nest (in de vorm van besmette nectar, stuifmeel, honingdauw en water) kan dit de hele kolonie verzwakken en vatbaar maken voor ziekten en plagen. Imidacloprid heeft een langere halfwaarde tijd in water dan carbamaten en organofosfaten en vormt daarmee de grootste bedreiging voor nuttige insecten omdat van een veel langere blootstellingsduur kan worden uitgegaan.

Lees ook het artikel in Het Agrarisch Dagblad van 20 juli 2009

http://www.agd.nl/1080535/Nieuws/Artikel/Gebruik-imidacloprid-aan-banden...

De Stichting Natuur en Milieu gaat nog een stap verder en eist intrekking van de toelating van imidacloprid in Nederland, zie http://www.bijensterfte.nl/nl/node/84

In de provincie Zuid-Holland overleefde in 2008 43% van de bijenvolken de winter niet.
Bron: Het Nederlandsch Dagblad van 28 april 2008
http://www.nd.nl/artikelen/2008/april/28/vooral-in-holland-sterven-veel-...

Bijensterfte in Rijnmond: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/91
Bijensterfte in het Groene Hart: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/90
Bijensterfte in regio Amsterdam: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/88
Bijensterfte in de Bollenstreek: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/98

Zie ook de video van de lezing Insecticiden en de Bijensterfte, Dr. Henk Tennekes Studium Generale Leiden 11 juni 2009.

Lezing Henk Tennekes van 30 september 2009 in duurzaamheidscentrum De Kaardebol te Zutphen:
http://www.bijensterfte.nl/sites/default/files/Bijensterfte_Voordracht_Z...