Bijensterfte, oorzaken en gevolgen

Onlangs gaven de waterschappen en waterbeheerders nieuwe meetgegevens vrij over imidacloprid in Nederlands oppervlaktewater. De toestand is zeer alarmerend: ook in 2007 zijn in het westen van Nederland extreme normoverschrijdingen van imidacloprid in het oppervlakte water gemeten. De hoogste gemeten imidacloprid concentratie (15 maart 2007) overschreed meer dan 4.000 keer de (ad hoc) MTR (maximaal toelaatbaar risiconiveau) norm voor oppervlaktewater. Veel normoverschrijdingen in de Randstad liggen veel hoger dan de imidacloprid concentraties die in laboratorium studies binnen enkele dagen sterfte van insecten veroorzaken.

Enige voorbeelden van extreme normoverschrijdingen in het Westen van Nederland:

Katwijk (11-4-2007): 2.846x boven de ad hoc MTR norm; 552x boven de wettelijke MTR norm;
Noordwijkerhout (15-2-2007): 3.308x boven de ad hoc MTR norm; 642x boven de wettelijke MTR norm;
Roelofarendsveen (16-4-2007): 192x boven de ad hoc MTR norm; 37x boven de wettelijke MTR norm;
Oude Wetering (19-3-2007): 661x boven de ad hoc MTR norm; 128x boven de wettelijke MTR norm;
Alphen a/d Rijn (17-7-2007): 369x boven de ad hoc MTR norm; 72x boven de wettelijke MTR norm;
Boskoop (26-4-2007): 323x boven de ad hoc MTR norm; 63x boven de wettelijke MTR norm;
Bleiswijk (17-10-2007): 177x boven de ad hoc MTR norm; 34x boven de wettelijke MTR norm;
Nieuwerkerk aan den Ijssel (8-5-2007): 277x boven de ad hoc MTR norm; 54x boven de wettelijke MTR norm;
Waddinxveen (15-3-2007): 4.154x boven de ad hoc MTR norm; 806x boven de wettelijke MTR norm;
Moerkapelle (14-6-2007): 138x boven de ad hoc MTR norm; 27x boven de wettelijke MTR norm;
Moordrecht (15-3-2007): 315x boven de ad hoc MTR norm; 61x boven de wettelijke MTR norm;
Berkel en Rodenrijs (11-1-2007): 123x boven de ad hoc MTR norm; 24x boven de wettelijke MTR norm;
Bergschenhoek (17-10-2007): 18x boven de ad hoc MTR norm; 3x boven de wettelijke MTR norm;
Rotterdam (10-1-2007): 20x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Vlaardingen (13-8-2007): 100x boven de ad hoc MTR norm; 19x boven de wettelijke MTR norm;
Maassluis(3-7--2007): 29x boven de ad hoc MTR norm; 6x boven de wettelijke MTR norm;
Maasdijk (2-7-2007): 55x boven de ad hoc MTR norm; 11x boven de wettelijke MTR norm;
Schipluiden (11-6-2007): 53x boven de ad hoc MTR norm; 10x boven de wettelijke MTR norm;
Den Haag (4-6-2007): 29x boven de ad hoc MTR norm; 6x boven de wettelijke MTR norm;
Monster (4-6-2007): 39x boven de ad hoc MTR norm; 8x boven de wettelijke MTR norm;
Oostvoorne (14-5-2007): 24x boven de ad hoc MTR norm; 5x boven de wettelijke MTR norm;
Rockanje (4-6-2007): 46x boven de ad hoc MTR norm; 9x boven de wettelijke MTR norm;
Spijkenisse (29-5-2007): 40x boven de ad hoc MTR norm; 8x boven de wettelijke MTR norm;
Goudswaard (18-7-2007): 231x boven de ad hoc MTR norm; 45x boven de wettelijke MTR norm;
Zuid-Beijerland (18-7-2007): 154x boven de ad hoc MTR norm; 30x boven de wettelijke MTR norm;
Nieuw-Beijerland (18-7-2007): 285x boven de ad hoc MTR norm; 55x boven de wettelijke MTR norm;
Mijnsheerenland (10-5-2007): 285x boven de ad hoc MTR norm; 55x boven de wettelijke MTR norm;
Heinenoord (18-7-2007): 23x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Blaaksedijk (18-7--2007): 61x boven de ad hoc MTR norm; 12x boven de wettelijke MTR norm;
Puttershoek (18-7-2007): 269x boven de ad hoc MTR norm; 52x boven de wettelijke MTR norm;
Klaaswaal (18-7-2007): 21x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Strijensas (14-5-2007): 18x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Middelharnis (17-7-2007): 115x boven de ad hoc MTR norm; 22x boven de wettelijke MTR norm;
Oude Tonge (24-5-2007): 67x boven de ad hoc MTR norm; 13x boven de wettelijke MTR norm;
Achthuizen (24-5-2007): 45x boven de ad hoc MTR norm; 9x boven de wettelijke MTR norm;

In 2007 werden ook in de kop van Noord-Holland en in de Zuiderzeepolders normoverschrijdingen van imidacloprid in het oppervlakte water gemeten:

Schagerbrug (10-9-2007): 85x boven de ad hoc MTR norm; 16x boven de wettelijke MTR norm;
Breezand (23-2-2007): 16x boven de ad hoc MTR norm; 3x boven de wettelijke MTR norm;
Anna Paulowna (21-5-2007): 17x boven de ad hoc MTR norm; 3x boven de wettelijke MTR norm;
Almere (6-6-2007): 19x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Espel (9-5-2007): 27x boven de ad hoc MTR norm; 5x boven de wettelijke MTR norm;

Verdere normoverschrijdingen van imidacloprid in het oppervlakte water werden gemeten in:

Lienden (13-6-2007): 55x boven de ad hoc MTR norm; 11x boven de wettelijke MTR norm;
Emmererfscheidenveen (5-4-2007): 323x boven de ad hoc MTR norm; 63x boven de wettelijke MTR norm;
Woudbloem (19-11-2007): 22x boven de ad hoc MTR norm; 4x boven de wettelijke MTR norm;
Helmond (22-8-2007): 24x boven de ad hoc MTR norm; 5x boven de wettelijke MTR norm;

De hoogste gemeten concentratie (Waddinxveen) is acuut dodelijk voor honingbijen. Stel een honingbij consumeert per dag 30 microliter van vervuild oppervlaktewater in Waddinxveen (met een imidacloprid concentratie van 54.000 nanogram per liter = 54 nanogram per milliliter = 0,054 nanogram per microliter), dan is de dagelijkse opname van imidacloprid door de honingbij: 30 x 0,054= 1,62 nanogram. Na enkele dagen heeft de honingbij dan de letale dosis van 4 nanogram geconsumeerd. Een opname van 0,1 nanogram is al voldoende om het navigatievermogen van de honingbij aan te tasten, waardoor de bijenkast of voedselbron niet terug gevonden wordt.

ad hoc MTR: 13 nanogram per liter; wettelijke MTR: 67 nanogram per liter. Imidacloprid concentraties in het oppervlaktewater die 9x of meer boven de wettelijke MTR liggen veroorzaken in laboratorium studies sterfte van water insecten.

Informatie over sub-letale effecten van imidacloprid op honingbijen:
http://www.bijensterfte.nl/nl/node/38

Verdere informatie over de giftigheid van imidacloprid voor insecten:
http://www.bijensterfte.nl/nl/node/102

Buglife rapport over de toxicologie van neonicotinoide insecticiden:
http://www.buglife.org.uk/Resources/Buglife/Neonicotinoid%20insecticides...

Verdere informatie over massale bijensterfte in de Randstad:
Bijensterfte in Rijnmond: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/91
Bijensterfte in het Groene Hart: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/90
Bijensterfte in regio Amsterdam: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/88
Bijensterfte in de Bollenstreek: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/98

In de Benelux worden naast bijen ook andere insectensoorten (vlinders en libellen) met uitsterven bedreigd:
http://www.bijensterfte.nl/nl/node/119

Imidacloprid is een zogenaamd systemisch insecticide, dat in tegenstelling tot de oude contactinsecticiden niet op de plant wordt gespoten maar via zaadbehandeling of grondbehandeling of druppeltechniek wordt toegediend waarna het via de wortels in de gehele plant wordt opgenomen. Dit middel zit dus niet op de plant maar in de plant, in de stengels, de bladeren, de bloemen, de sapstroom, overal. De hele plant is dan langdurig giftig voor insecten. Het komt ook in nectar en stuifmeel terecht. Wilde planten nemen imidacloprid effectief op uit het vervuilde oppervlaktewater waardoor wilde planten schadelijk worden voor bijen. Bijen fourageren ook rechtstreeks op oppervlaktewater en koelen er de kast mee en voeren water aan het broed. De stof is ook in niet-dodelijke hoeveelheden zeer schadelijk voor bijen. Omdat de stof mee wordt genomen naar het nest (in de vorm van besmette nectar, stuifmeel, honingdauw en water) kan dit de hele kolonie verzwakken en vatbaar maken voor ziekten en plagen. Het is dezelfde stof die in de meeste mierenlokdozen zit. De stof is moeilijk afbreekbaar en hoopt zich daarom snel op in bodem en water.

Voor een overzicht van de toelatingen van dit middel in Nederland sinds 1994 (en de enorme verruiming van de toelatingen in 2004) zie: http://www.bijensterfte.nl/nl/node/6.

De metingen zijn afkomstig van de verschillende waterschappen en waterbeheerders: Bestrijdingsmiddelenatlas

Zie ook de video van de lezing Insecticiden en de Bijensterfte, Dr. Henk Tennekes Studium Generale Leiden 11 juni 2009.

Lezing Henk Tennekes van 30 september 2009 in duurzaamheidscentrum De Kaardebol te Zutphen:
http://www.bijensterfte.nl/sites/default/files/Bijensterfte_Voordracht_Z...